Een voorbeeld is Glencore: een Zwitsers bedrijf dat metalen, mineralen, energie- en landbouwproducten produceert en verhandelt. In augustus 2014 moest Glencore voor de mensenrechtenraad van de VN verschijnen, wegens het doden van activisten, willekeurige arrestaties en het negeren van het toestemmingsrecht van de inheemse bevolking. Hun mijnbouw verbruikt extreem veel water en vervuilt verschillende waterbronnen, waardoor de watervoorziening van de lokale bevolking bedreigd wordt. Ook zijn er via een systeem van dochterbedrijven al voor 97 miljoen euro aan belastinginkomsten voor de Zambiaanse overheid ontdoken. Belfius investeerde tussen 2012 en 2014 159 miljoen euro in Glencore, BNP Paribas maar liefst 3408 miljoen euro.
Vluchtelingenwerk: 'Het is pijnlijk te moeten vaststellen dat de vergoeding voor asielopvang die we van de overheid ontvangen op onze rekening bij BNP, misschien wel heeft bijgedragen aan steun aan dictatoriale regimes als dat in Soedan.'
Ook sommige farmaceutische bedrijven hebben heel wat op hun palmares. Zo werd GlaxoSmithKline in 2014 schuldig bevonden aan het omkopen van artsen en ziekenhuizen en het kanaliseren van illegaal smeergeld, opdat producten van GSK bevoordeeld werden ten opzichte van de concurrerende producten. In 2013 kwam aan het licht dat GSK in India, tussen 2009 en 2010 bij verschillende Indische meisjes uit kansarme groepen tests van vaccins voor baarmoederhalskanker zijn uitgevoerd, zonder de toestemming van hun ouders. Zeven meisjes stierven. In 2012 bleek dat ze bepaalde gegevens over bijwerkingen van medicijnen niet hadden gemeld, wat 100.000 hartaanvallen had kunnen veroorzaken. GSK heeft ook dokters betaald om haar antidepressivum te promoten bij minderjarige patiënten. BNP Paribas, Deutsche Bank, ING, KBC en Argenta investeerden allemaal in GSK.
Vuile investeringen van banken stoppen helaas niet bij de grens van het legale. Afgelopen zomer kreeg BNP Paribas een boete van bijna 9 miljard dollar omdat ze jarenlang Amerikaanse embargo’s aan haar laars lapte door tijdens de Darfoer crisis het regime in Soedan aan miljarden dollars te helpen. De bank wist dat de transacties illegaal waren, maar hun commerciële belangen wogen zwaarder. Ze kwamen zelfs nog met het argument dat hun veroordeling de stabiliteit van de financiële markten in gevaar zou brengen, om een lagere straf te bekomen. De Belgische staat is hoofdaandeelhouder van BNP Paribas en zou deze positie kunnen gebruiken om maatschappelijke controle op de bank uit te oefenen. Maar voormalig Minister van Financiën Geens vond dat de bank een tweede kans waard is omdat ze schuld heeft bekend. As easy as that.
Enkel een beweging vanuit de samenleving kan de greep van kapitaal op de staat pareren. Het is positief dat er burgers en organisaties zijn die het excuusverhaal van BNP Paribas en de minister van Financiën niet pikken en van bank willen veranderen. Vluchtelingenwerk bijvoorbeeld, trok zich de praktijken van ‘haar bank’ sterk aan. De organisatie ging op onderzoek uit en schrok van de grote bedragen die worden geïnvesteerd in bedrijven die het niet zo nauw nemen met mensenrechten: “BNP Paribas onderschrijft ethische charters en zet goede stappen op vlak van duurzaamheid, ze investeren bijvoorbeeld in ecologische kantoorgebouwen, werken aan de diversiteit bij het personeel en de toegankelijkheid verhogen van haar kantorennet voor klanten met een beperking. Dat weegt echter niet op tegen de grote bedragen die BNP Paribas blijft investeren in bedrijven die mensenrechten schaden.”
In de opzeggingsbrief naar BNP schrijft Vluchtelingenwerk: “Onze betrokkenheid met Soedan gaat verder dan de evidente bezorgdheid om mensenrechten. Sinds 2008 hebben wij nauwe contacten met de Valentino Achak Deng Foundation. Valentino Achak Denk was één van de lost boys in Soedan. Zijn vluchtverhaal werd opgetekend in het biografische boek What is the what van Dave Eggers. De stichting die zijn naam draagt probeert in een verscheurd en vernield land een toekomst te bieden aan de inwoners. Meermaals hebben we Valentino naar België uitgenodigd om het verhaal van de Soedanese bevolking te doen. We organiseerden in het verleden ook geldinzamelingen om de stichting te steunen. Vluchtelingenwerk is ook partner van de Belgische overheid in de asielopvang. Het is pijnlijk te moeten vaststellen dat de vergoeding die we hiervoor ontvangen op onze rekening bij uw bank, misschien wel heeft bijgedragen aan steun aan dictatoriale regimes als dat in Soedan, of voor investeringen in bedrijven die mensenrechten schenden.” Naar aanleiding van deze opzeg werd Vluchtelingenwerk uitgenodigd voor een gesprek bij BNP Paribas Fortis. Els Keytsman van Vluchtelingenwerk: “We hebben begrepen dat het businessmodel van BNP Paribas het voorkomen van schendingen van wetgeving, in de weg staat. Dan is er toch iets serieus mis.”
FairFin maakte een ranking van banken actief in België op basis van het risico op schadelijke investeringen. Voor een overzicht kijk op www.fairfin.be/mind-the-map
